تجاری شدن باعث ابتذال ترجمه شده است
فرید جواهرکلام متولد 1304 بیش از 50 سال در حوزه ترجمه فعالیت کرده است. وی لیسانس زبان و ادبیات انگلیسی را از دانشگاه تهران و کارشناسی‌ارشد ادبیات انگلیسی را از دانشگاه کلورادو آمریکا دریافت کرده است. کتاب‌های بسیاری از این نویسنده و مترجم به‌چاپ رسیده که در حوزه تاریخ می‌توان به تالیف «تاریخ مردمان عرب» و ترجمه «تمدن مایا»، «تاریخ فسلفه چین»، «پیکار بزرگ»، «آمریکای باستان»، «امپراتوری اینکا»، «آزتک‌ها» و «ایران پرتلاطم» اشاره کرد.
در بازار کتاب همیشه ترجمه‌هایی وجود دارند که مخاطب برای انتخاب یکی از آن‌ها بدون شناخت مترجم دچار مشکل می‌شود. مترجمان مختلف تلاش می‌کنند با ارایه ترجمه‌های جدیدتری از کتاب‌ها، خوانندگان را با متنی روان‌تر و گیراتر آشنا کنند اما سردرگمی برای انتخاب بهترین ترجمه و پس از آن انتخابی نادرست، می‌تواند خواننده را از دنبال کردن آثاری که یک مترجم از نویسنده‌ای ارایه کرده دور کند.
فرید جواهرکلام، نویسنده و مترجم با سابقه معتقد است: وضعیت ترجمه در حال حاضر به ابتذال رسیده است، انگار که ترجمه از کاری فرهنگی به تجارت تبدیل شده باشد.
وی می‌گوید: این روزها در ترجمه دست زیاد شده و بسیاری افراد تنها به صرف دانستن زبان دیگری به ترجمه روی آورده‌اند و متن را کلمه به کلمه به فارسی برگردان می‌کنند، در حالی‌که مترجم باید نویسنده یا ذوق نویسندگی داشته باشد.
مترجم کتاب «ظهور و سقوط اتحاد شوروی» در پاسخ به این سوال که آیا اصلا وجود چند ترجمه از یک کتاب در بازار خوب است یا خیر؟ گفت: پاسخ این سوال وابسته به این است که مترجم کتاب چه کسی باشد. در دیگر کشورهای دنیا نیز چنین روالی وجود دارد اما هر ترجمهای نیز منتشر نمی‌شود. به‌طور مثال در انگلیس از کتاب «کمدی الهی» دانته پنج ترجمه متفاوت وجود دارد و تمامی آن‌ها نیز خواهان دارند، چرا که ترجمه کتاب‌ها بسیار خوب و تفاوت آن‌ها با صلاحیت، سلیقه و ذوق مترجم ارتباط دارد. در ایران نیز بهترین ترجمهای که تاکنون از این کتاب (کمدی الهی) منتشر شده، ترجمه شجاع‌الدین شفا است.
جواهرکلام به ویژگیهای مترجم اشاره و اظهار کرد: کسی که می‌خواهد ترجمه کند باید نخست زبان فارسی و بومی بداند، اصطلاحات و واژگان را به‌خوبی بشناسد و صحیح بنویسد، پس از آن نیز بر زبان مبدا کاملا مسلط باشد. از سوی دیگر کار ترجمه ذوق و خلاقیت می‌خواهد. در واقع ترجمه به‌نوعی آفرینش دوباره یک متن است. آگاهی به متن ترجمه نیز از دیگر ارکان این کار به‌شمار می‌رود.
مترجم کتاب «آمریکای باستان» افزود: مترجم باید بکوشد آن‌چه را که نویسنده‌ای در فرهنگ دیگر نوشته، به قالب زبان خودش بیاورد و اصطلاحاتی که در متن وجود دارد به‌شکل رایج ارایه دهد، مانند «فلنگ را بستن» یا دیگر اصطلاحات موجود در زبان مردم. مترجم باید به اصطلاح‌های معمول دو زبان آگاه باشد و بتواند از این واژه‌ها ترجمهای مناسب ارایه دهد، از سوی دیگر اگر کسی صلاحیت داشته باشد، می‌تواند به سلیقه خودش واژه‌ها را ترجمه کند اما ترجمه نباید آزاد باشد.
جواهرکلام درباره مسایل دیگر در حوزه ترجمه بیان کرد: حوزه ترجمه مسایل بسیاری دارد. به‌طور مثال پیش آمده که کتابی ترجمه خوبی دارد و برخی آن ترجمه را می‌خوانند و به‌میل و سلیقه خودشان در آن تغییراتی انجام داده و با نام خودشان منتشر می‌کنند که این مساله سرقت ادبی است یا ناشرانی هستند که ترجمه افراد تازه‌کار را می‌گیرند و با تغییراتی در متن بدون اطلاع مترجم، آن را به نام فرد دیگری منتشر می‌کنند اما اثبات این مساله و بحث قضایی آن کار دشواری است.
این مترجم با اشاره به ترجمه کتاب «تاریخ سیاسی هخامنشیان» گفت: مترجم باید امانتدار باشد. کتابی که «محمد داندامایف» درباره هخامنشیان نوشت، متنی با سوگیری خاص بود اما به‌عنوان مترجم وظیفه داشتم با امانت کامل آن را به فارسی برگردانم. چندی پیش نیز ترجمه کتاب «امپراتوری فراموش شده» را آماده کردم و به ناشر دادم به آن ایراد گرفتند اما پس از چندی کتاب به نام مترجم دیگری به بازار آمد که مایه تعجب و تاسف بود.
وی با بیان این‌که متاسفانه هنگامی که در حوزه فرهنگ فعالیت صورت می‌گیرد، هزینه‌های زندگی تامین نمی‌شود، گفت: اکثر ناشران دنبال فرهنگ نیستند و برای به‌دست آوردن پول بیشتر، دست به انتشار کارهای ضعیف یا حتی کتاب‌هایی با غلط‌های املایی فراوان می‌زنند، به‌همین دلیل هر ناشری صلاحیت انتشار آثار ترجمه را ندارد.
نویسنده کتاب «تاریخ مردمان عرب» با اشاره به وضعیت ترجمه پیش از انقلاب اظهار کرد: «بنگاه ترجمه و نشر کتاب» پیش از انقلاب با ابتکار احسان یارشاطر آغاز به‌کار کرد و در آن چند نفر که صلاحیت داشتند آثار را معرفی و برای ترجمه کتاب‌های ارزشمند اقدام می‌کردند تا از بی‌سروسامانی ترجمه جلوگیری شود. این روزها فارغ‌التحصیلان بسیاری از دانشکده‌های مترجمی زبان می‌آیند که اطلاعات چندانی در حوزه‌ای که تحصیل کرده‌اند، ندارند. چنین افرادی چگونه صلاحیت ترجمه کتاب به‌ویژه کتاب‌های تاریخی را دارند؟
جواهرکلام در پایان با ارایه پیشنهادی گفت: در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ظاهرا بخشی وجود دارد که باید بر ترجمه‌ها نظارت کنند اما این بخش فعال نیست. امیدوارم این بخش با مدیریت جدید در وزارتخانه فعالیتش را از نو آغاز کند و کتاب‌های ترجمه را بررسی کرده یا کتاب‌هایی که قرار است ترجمه شوند، به‌دست مترجمان توانا بسپارد.
