مترجمان در پسِ اندرونی ترجمه

ـ

مصاحبۀ آرتور دیکسون با استر آلن و سوزان برنوفسکی دربارۀ کتاب کتاب اندرونی ترجمه‌

سه‌شنبه‌ها با ترجمه: در ماهِ می، انتشارات دانشگاه کلمبیا کتابی را با عنوانِ اندرونی ترجمه‌: نگاه مترجمان به کار ترجمه و معنای آن منتشر کرد. کتابی مشتمل بر هجده مقاله از نویسندگانی چون «پیترکول». «دیوید بِلّوس» و «هاروکی موراکامی» که پشت پردۀ ذهن مترجم ادبی را بررسی می‌کند و به پرسش دربارۀ هویت مترجم و ماهیت ترجمه می‌پردازد؛ کتاب هم شامل بحث‌های مبسوط دربارۀ مسائل خاص در عرصة ترجمه است و هم شامل رئوسِ کلی مسائل برای تازه‌واردان این عرصه. این مجموعه توسط دو مترجم پرکار، «اِستر آلن» و «سوزان بِرنوفسکی» گردآوری و ویراست شده است. در گفت‌وگوی این هفته سه‌شنبه‌ها با ترجمه، این دو مترجم به سؤالاتی در خصوص این کتاب و دیدگاهشان دربارۀ حرفه ترجمه پاسخ می‌دهند.

فارسی بودن زبان ترجمه مهمتر از برابرواژگان دقیق است

ـ

خشایار دیهیمی در هم‌اندیشی «ویرایش متون ترجمه‌ای علوم انسانی» ضمن بحث درباره تفاوت ترجمه متون علوم انسانی با دیگر حوزه‌ها گفت که اینکه مترجمان و یا ویراستاران تمام انرژی و ذهن خود را بر انتخاب درست معادل واژگان بگذارند، یک اشتباه استراتژیک در روند ترجمه و ویرایش است، مترجمان ساختار و نحو جملات فارسی‌‌شان را درست کنند، بهترین «برابر واژگان‌ها» با یک مشاوره و راهنمایی از دیگران به دست می‌آید.

خشایار دیهیمی، مترجم و ویراستار پیشکسوت و پرکار بیست‌وسومین هم‌اندیشی از سلسله هم‌اندیشی‌های ویرایش با عنوان «ویرایش متون ترجمه‌ای علوم انسانی» گفت: متون ادبی دشوارترین نوع ترجمه و ویرایش است، چراکه در آن زبان بیشترین نقش را بازی می‌کند. در اوج این کار، برگردان شعر است و در مرحله پایین‌تر نشر. در ترجمه نثر نیز سبک و شناخت سبک نگارشی نویسنده از اهمیت بسیاری برخوردار است.

آسیب‌شناسی ترجمه آثار سیاسی در ایران؛ پیروز مجتهدزاده

ـ 

درباره پیروز مجتهدزاده: پیروز مجتهدزاده در سال ۱۳۵۰ از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. در سال 1352 وی با استفاده از بورس تحصیلی دانشگاه تهران برای ادامه تحصیل به اروپا رفت و پس از طی دو دوره فوق لیسانس در دانشگاه‌های لندن و منچستر، به محضر پرفسور ژان گاتمن Jean Gottmann از استادان به ‌نام حوزه جغرافیای سیاسی و ژئوپولیتیک جهان در دانشگاه آکسفورد راه یافت. وی پس از دریافت دکترای خود از آکسفورد و دریافت دکترای دیگر از دانشگاه لندن، کار تحقیق و تدریس را در دانشگاه لندن آغاز و در مدتی اندک با کشف و انتشار اسناد تاریخی فراوان از مراکز اسناد دولتی بریتانیا در تایید و تحکیم حقوق ایران در مناطق مرزی ایران، به ویژه مرزهای ایران در مناطق خاوری کشور و در خلیج فارس در مقام پرفسوری شناخته شده شهرتی بین‌المللی کسب کرد. در این مدت وی در بسیاری از انجمن‌های علمی عضویت پیدا کرد، از جمله دریافت مقام مشاورت علمی دانشگاه سازمان ملل متحد در سال 1996. از سال 1985 مجتهدزاده به عنوان مدیر عامل بنیاد پژوهشی یوروسویک لندن از سوی هیات مدیره همان بنیاد برگزیده شد. 

شمار کتاب‌های تالیف شده دکتر مجتهدزاده به زبان‌های فارسی، انگلیسی و عربی به 36 جلد می‌رسد، وی بیش از 500 مقاله علمی و پژوهشی به زبان‌های مختلف دنیا منتشر کرده است. کتاب امنیت و مسائل سرزمینی در خلیج فارس Security and Territoriality in the Persian Gulf، بازیگران کوچک در بازی بزرگ Small players of the Great Game و سیاست‌های مرزی و مرزهای بین‌المللی ایران Boundary Politics and International Boundaries of Iran سه کتاب وی به انگلیسی از پرفروش‌ ترین کتاب‌های پژوهشی دانشگاهی در دنیای انگلیسی‌ زبان شناخته شده‌اند و ترجمه فارسی کتاب «بازیگران کوچک در بازی بزرگ» در سال 1387 به عنوان کتاب برگزیده سال در جشنواره فارابی مورد قدردانی قرار گرفت.

ــــــــــ

آسیب‌شناسی ترجمه آثار سیاسی در ایران؛ عزت الله فولادوند

ـ

درباره عزت‌الله فولادوند:
عزت‌الله فولادوند (متولد ۱۳۱۴ در اصفهان)، مترجم آثار فیلسوفان صاحب نام در ایران است. وی تحصیلات دانشگاهی خود را در آمریکا پی گرفت و دوره‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد و دکترای فلسفه را در دانشگاه کلمبیا گذراند. از وی به عنوان کسی ‌که فصل تازه‌ای را در عرصه فکر و فرهنگ و در کار ترجمه و اندیشه در ایران گشوده یاد می‌شود. 
ترجمه کتاب‌های «آزادی و خیانت به آزادی» اثر آیزایا برلین، «گریز از آزادی» نوشته اریش فروم، «جامعه باز و دشمنان آن» اثر کارل ریموند پوپر، «خشونت و انقلاب» از هانا آرنت، «فلسفه کانت» نوشته اشتفان کورنر، «نیچه و مسیحیت» اثر کارل یاسپرس، «آزادی و قدرت و قانون» نوشته فرانتس نویمان، «فلاسفه بزرگ» اثر براین مگی، «آیا انسان پیروز خواهد شد؟» نوشته‌ اریک فروم، «افلاطون» نوشته جان جی. کینی، «جورج لوکاچ» نوشته امری جورج، «فریدریش دورنمارت» نوشته جورج ولوارث، «آگاهی و جامعه» استیوارت هیوز، «برج‌فرازان» (درباره تاریخ اروپا) نوشته باربارا تاکمن و «در سنگر آزادی» نوشته فریدریش فون‌هایک از جمله ترجمه‌های وی را تشکیل می‌دهند.

ــــــــــ

«آسیب‌شناسی ترجمه کتاب‌های سیاسی» یکی از سوژ‌هایی است که ایبنا در حال پیگیری آن است و در این‌باره با برخی کارشناسان، اهالی قلم و ناشران به بحث و واکاوی این مساله پرداخته است.  عزت‌الله فولادوند، یکی از مطرح‌ترین و بزرگترین مترجمانی که در این حوزه دست به ترجمه‌های بسیاری زده است. در زیر گزیده‌ای از سخنان و اظهارات وی را که در نشریه‌‌های مختلف (مجله بخارا «خرداد و شهریور 86 شماره 62» و پایگاه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) درباره ترجمه و مشکلات آن منعکس شده می‌خوانید.

هر متنی خود دستور نحوه ترجمه‌اش را می‌دهد

عبداللهی در گفتگویی از تجربیات خود در ترجمه و توجه‌اش به زبان فارسی معیار، ویراستاری و ترجمه از زبان اصلی سخن گفت و اظهار کرد: زبان فارسی معیار اگر به معنای همان زبان فارسی است که بیشتر فارسی‌زبانان با آن می‌خوانند و می‌نویسند و حرف می‌زنند، قطعا ترجمه باید به این زبان نزدیک باشد، گو این‌که در خود همین زبان هم گویش‌ها و شیوه‌های مختلف بیانی وجود دارد و دامنه‌اش گسترده‌است. 

این مترجم افزود: لازم است در متنی که به هر زبان دیگر بر‌گردانده می‌شود، مساله ارتباط و همدلی اهل زبان با ترجمه در نظر گرفته شود زیرا مترجم برای مخاطبانش ترجمه می‌کند و در نهایت آن‌ها هستند که خواننده اثر به شمار می‌روند. در ترجمه‌هایم می‌کوشم به فارسی پاکیزه و درست، ولی در چارچوب لحن و سبک متن اصلی توجه کنم اما این فارسی‌نویسی یا درست‌نویسی، به معنای زبانی از پیش آماده نیست که با آن به سراغ تمام متن‌ها بروم. هر متنی خود فرمان می‌دهد که چطور باید ترجمه‌اش کرد و مترجم مانند یک عروسک‌گردان پشت صحنه پنهان است و می‌گذارد خود متن در زبان دیگر دهان باز کند. 

ساختار طبیعی زبان در ترجمه اهمیت زیادی دارد

مژده دقیقی

دقیقی پایبندی به چارچوب تعریف شده زبان فارسی را لازم دانست و اظهار کرد: گرچه همواره به زبان فارسی پایبند بوده و درست و غلط را در ترجمه رعایت کرده‌ام، اما همیشه در کارم به خود اجازه نوآوری می‌دهم زیرا معتقدم همه متن‌ها را نمی‌توان با یک لحن و زبان ترجمه کرد و سبک و لحن نویسنده باید به مخاطب منتقل شود. 

مترجم رمان «ظلمت در نیمروز» اثر آرتور کوستلر ترجمه ادبی خوب را متنی دانست که از امکانات زبان فارسی به بهترین نحو آن استفاده کند و چارچوبی خشک را در نظر نگیرد. وی در پاسخ به این سوال که «مترجم چقدر باید سعی ‌کند فارسی‌نویسی را در ترجمه رعایت کند؟» گفت: برای من طبیعی بودن زبان در ترجمه بسیار اهمیت دارد. خواننده نباید موقع خواندن متن مرتب مکث کند. نه سره‌نویسی افراطی را می‌پسندم، نه تغییرات فراوان را در ترجمه. در متن اگر لازم باشد واحدهای مختلف را هم به واحدهای آشنا برای مخاطب فارسی‌زبان تبدیل می‌کنم، به شرطی که این تغییر ضرورت داشته باشد و متن را برای خواننده فارسی‌زبان قابل‌فهم‌تر و ملموس‌تر کند. 

موضوع و مسئله‌ی ترجمه

گفتاری از منوچهر آشتیانی در هایدلبرگ آلمان؛

معایب ترجمه در زمان ما کم نیستند و هر چه به دوران معاصر تعاطی‌های ادبی نزدیک می‌شویم، این معایب بیشتر می‌شوند: اولاً به شدت روزافزون ترجمه‌ها و کثرت آن‌ها عموماً تعقل عالمانه و ادیبانه‌ی همراه آن‌ها را تضعیف می‌کند و ترجمه را به ابتذال می‌کشد. این نقش مخرب را به ویژه انتشاراتی ایفا می‌نمایند که به سازمان‌های غیرعلمی و غیرادبی و به نهادهای دولتی، شبه‌دولتی و شرکت‌های تجاری تعلق دارند.

موضوع و مسئله‌ی ترجمه[1]

1. هر ترجمه‌ای تنها کار کمکی است و ترجمه هیچ گاه نمی‌تواند جایگزین یا همانند اصل (original) گردد. مع‌الوصف ضرورت انجام تراجم را هرگز نمی‌توان منکر شد، زیرا ایجاد تفاهم بین ملت‌ها بیشتر از مجاری فرهنگی (کولتوژل) انجام می‌گیرد و تراجم یکی از این مجاری است. اما همانندی بین اصل و ترجمه هیچ گاه کامل نمی‌شود؛ نه تنها از حیث ترکیب‌بندی کلمات و مسئله‌ی معانی و مفاهیم کلمات، بلکه اساساً ترجمه‌ی معنایی دو مفهوم از دو زبان مختلف و برگرداندن آن‌ها به هم همواره این تبدیل و تبادل را به معنی دقیق کلمه با اشکال مواجه می‌سازد. مضافاً آنکه در اثر تفاوت‌های فرهنگی (کولتورل) ‌و دخالت آن‌ها در فرآیند ترجمه، یک ترجمه‌ی خوب در بهترین حالت آن، تنها نوعی همسانی نسبی و شباهت تقریبی را بین اصل و ترجمه پدید می‌آورد.

وضعیت ترجمه ادبی در ایران (گفتگو با فرزانه طاهری)

اینکه ترجمه ادبی، در سال های اخیر، نسبت به گذشته وضعیتی آشفته تر پیدا کرده، امری است که بسیاری از مترجمان در مورد آن اتفاق نظر دارند؛ گرچه ممکن است هر مترجم، در علت یابی این آشفتگی، عامل یا عواملی را موثر تر از دیگر عوامل بداند. به اعتقاد «فرزانه طاهری» بحران ترجمه، بخشی از بحرانی بزرگ تر در عرصه ای عمومی تر است. طاهری در گفت وگویی که می خوانید فقدان نقد ترجمه را نیز یکی از دلایل وضعیت آشفته ترجمه ادبی می داند، چراکه به اعتقاد او نقد ترجمه اگر نقد، در معنای واقعی باشد هم به بهتر شدن کار مترجم کمک می کند و هم به خواننده آموزش می دهد که چگونه هنگام خواندن آثار ترجمه شده، ترجمه خوب و بد را از هم تشخیص دهد و پول پای ترجمه بد ندهد. «مسخ» کافکا، «خانم دلوی» ویرجینیا وولف، «معمای آقای ریپلی» پاتریشیا های اسمیت، «کلیسای جامع» ریموند کارور و «درس هایی درباره ادبیات روس» ولادیمیر نابوکف، از جمله آثار ادبی است که با ترجمه «فرزانه طاهری» خوانده ایم و «گروتسک»، نوشته فیلیپ تامسون از آخرین ترجمه هایی است که از او منتشر شده است. این کتاب را نشر مرکز منتشر کرده است.

وضعیت ترجمه در ایران (گفتگو با بهمن شعله ور)

بهمن شعله‌ور، شاعر، نویسنده و مترجم، متولد 1319 در تهران. وی که در خانواده‌ای فرهنگی رشد یافته است، فارغ‌التحصیل رشته پزشکی است. مدتی به عنوان دبیر پیمان سنتو در ترکیه شاغل بود. در اوان جوانی دست به ترجمه آثار مهمی چون «سرزمین هرز» تی. اس. الیوت زد و نام خود را به عنوان مترجمی تاثیر‌گذار در جامعه‌ی ادبی ایران مطرح کرد. اما اوج فعالیت ادبی انتشار رمان «سفر شب» بود که حواشی سیاسی ناشی از نشر آن موجب شد که از ایران مهاجرت کند. شعله‌ور آثار مهمی به زبان‌های مختلف دنیا (در زمینه‌هایی چون ادبیات داستانی، شعر، فلسفه، روان‌شناسی و...) تالیف و ترجمه نموده است. همین امر موجب شد که سوالاتی را درباره ترجمه‌ی شعر با ایشان در میان بگذاریم و قدری روند این شاخه از ترجمه را در ایران آسیب‌شناسی کنیم. قرارمان بود که این گفت‌و‌گو مفصل‌تر و جامع‌تر از این‌ها باشد، اما متاسفانه به دلیل مشکلی که برای ایشان پیش آمد، فرصت پاسخ‌گویی به چند سوال ما را نیافتند و باقی را نیز عمدتا به اختصار پاسخ گفتند.

س: آقای شعله‌ور! به نظر می‌رسد روند ترجمه‌‌ی شعر و ادبیات داستانی در ایران همواره تابعی از شرایط سیاسی و اجتماعی موجود در کشورمان بوده است. یعنی ـ برای مثال ـ هنگامی که تفکر چپ در ایران طیف وسیع‌تری را زیر پر و بال گرفته بود، آثار نویسندگان شوروی و بلوک شرق؛ و یا آثار هم‌راستا با آن تفکر سیاسی بیشتر ترجمه شده است و یا همزمان با طرح اندیشه ی عرفانی شرق دور، نگاه ها معطوف به ادبیات چین و ژاپن شده است و ... شما به شخصه این روند را تا چه حد طبیعی می‌دانید و اهمیت جنبش ترجمه ایران را در چه می‌بینید؟

یادداشتی در باب تفاوت میان نسل جدید و قدیم مترجمان ایرانی

امیر مهدی حقیقت

الف: ما چه داریم که آنها نداشتند؟

ما گوگل داریم 

کافی است به هر کلمه‌ای که در متنت بر می‌خوری، جست‌وجویی مختصر در اینترنت کنی تا ته و توی آن را در آوری. از ریشه‌ی آن کلمه بگیر تا موارد مصرفش در زبان روزمره تا عکسش از زاویه‌های مختلف. 

در متن‌های تازه‌تر شاید به کلمات عامیانه‌ای بر بخوری که به تازگی میان جوان‌ها – مثلا جوان های لندنی- رواج یافته باشد و شاید هنوز به فرهنگ‌های جهانی‌ای چون آکسفورد هم وارد نشده باشد. سایت‌هایی هستند مخصوص همین اصطلاحات کوچه و بازار و حتا زبان مخفی تین ایجرها. فرهنگ جوان‌ها بسیار پویاست و روزی نیست که چیزی من‌درآوردی از آنها در نیاید و خب، تنها راه نجات مترجم در این جور وقت‌ها گوگل است و بس. 

یا خیلی وقت‌ها پیش می‌آید که جمله‌ای نامفهوم را در انجمن های اینترنتی مخصوص ترجمه به شور و مشورت همگانی می‌گذاریم و جواب می‌گیریم. یکی از آن سر دنیا برایمان توضیح می‌دهد.