واژه‌گاه

 

وی افزود: بیشترین مهارت را باید در ترجمه ادبی به کاربرد، چراکه باید این متون از فرهنگی به فرهنگ دیگر منتقل شود و البته ادبیات تمامی عناصر یک فرهنگ را در خودش یکجا جمع می‌کند و شاید بسیاری از این عناصر برای فرهنگ ایرانی ناآشنا باشد و البته اجازه ایرانیزه کردن متن نیز به‌هیچ‌عنوان موجود نیست.

 

دیهیمی در ادامه با اشاره به سال‌ها کار ویراستاری خود گفت: طبیعتاً متون مربوط به حوزه علوم انسانی به دلیل آنکه از یک علم صحبت می‌کنند، بنابراین در زمره متون تخصصی به‌حساب می‌آیند. بر این اساس اگر مترجم و حتی ویراستار آموزش کافی ندیده و درک درستی نیز از کار ترجمه و ویرایش نداشته باشند، بیشترین انرژی و زمان خود را صرف انتخاب معادل‌های درست برای برگردان واژگان تخصصی می‌کنند و این‌یک اشتباه استراتژیک است.

 

این مترجم در توضیح بیشتر، اضافه کرد: کتاب‌های علوم انسانی هم مانند علوم دیگر در سطوح مختلفی نوشته می‌شوند و در همه آن‌ها واژگان و اصطلاحات تخصصی به کار می‌رود. مترجم و یا ویراستار، مدام نگران این است که مبادا یک اصطلاح را درست متوجه نشده و معادل درستی برایش انتخاب نکند و درنتیجه مفهوم غلط به مخاطب منتقل شود. به همین دلیل به‌راحتی فراموش می‌کنند که تعداد واژگان تخصصی در یک متن و یک کتاب به نسبت آنچه زمینه را فراهم می‌کند تا آن مطلب تخصصی بیان شود، بسیار کمتر است.

 

دیهیمی در ادامه با اشاره به این نکته که باید تمام تلاش را در ترجمه و ویرایش برای ارائه جملات درست فارسی از منظر صرف و نحو زبانی به کاربرد، گفت: یکی از مهم‌ترین اشکالات در ترجمه کتاب‌های حوزه علوم انسانی در ایران و دشواری مخاطبان از فهم درست این کتاب‌ها در همین عدم توجه مترجمان و ویراستاران به ارائه جمله درست فارسی است. درست است که کتاب مورد ترجمه درباره یک حوزه تخصصی است، اما درهرصورت برای توضیح این مطلب تخصصی روایتی وجود دارد و برای فهم بهتر مخاطبان از این روایت نیاز به انتخاب درست زبان وجود دارد.

 

این مترجم و ویراستار پیشکسوت همچنین توصیه‌های خود به مترجمان و ویراستاران جوان و تازه‌کار را این‌گونه بیان کرد: من بارها به مترجمان جوانی که متنشان را برای انتشار، ویرایش کردم، گفته‌ام که این‌قدر درگیر و نگران انتخاب درست واژگان نباشند و بیشتر به زبان فارسی فکر کنند. یعنی مترجمان باید تمام تلاششان را برای درست کردن ساختار و نحو جملات فارسی‌شان بگذارند و بهترین «برابر واژگان‌ها» با یک مشاوره و راهنمایی از دیگران به دست می‌آید.

 

دیهیمی در ادامه با اشاره به این نکته که ترجمه واژه به واژه با انتخاب درست‌ترین معادل‌ها و برابر واژگان‌ها، ترجمه‌ای الکنی خواهد بود، گفت: نویسنده‌ فرانسوی برای تألیف کتابش از احکام زبان فرانسه استفاده کرده است، بنابراین مترجم نیز باید برای انتقال درست مطلب و مفاهیم از احکام درست زبان فارسی استفاده کند. مترجمان و ویراستاران اگر به‌صورت درست نحو زبان فارسی را در نگارش جملات کتاب به کار ببرند، می‌توانند متن و مفهوم آن را به‌درستی منتقل کنند.

 

وی همچنین اضافه کرد: مترجمان و ویراستاران فراموش نکنند که کتاب‌ها در سطوح مختلف نوشته می‌شوند، بنابراین باید سطح زبانی آن‌ها با سطح زبانی کتاب‌هایی که برای ترجمه انتخاب می‌کنند، برابر باشد.

 

دیهیمی در بخش دیگری از سخنرانی خود با اشاره به یک باور غلط در میان مترجمان و ویراستاران، گفت: بسیاری به این باور اشتباه، اعتقاد دارند که در متون علوم انسانی یا «سبک» وجود ندارد و یا بی‌اهمیت است. باور غلط دیگر این است که چون کتاب درباره یک موضوع تخصصی است، مقوله «سبک» در آن بی‌اهمیت است که باور اشتباهی است.

 

مترجم رمان «بیچارگان» نوشته داستایوفسکی توضیح داد: هرچند که نسبت به متون ادبی، در کتاب‌های علوم انسانی «سبک» در مرحله پایین‌تری قرار دارد، اما هر کتابی با یک سبک خاص نوشته‌شده است و هر نویسنده‌ای سبک نگارشی خاص خود را دارد. مترجمان باید برای ارائه یک کتاب مناسب ابتدا سبک نگارشی آن را کشف کنند.

 

بیست‌وسومین هم‌اندیشی از سلسله هم‌اندیشی‌های ویرایش با عنوان «ویرایش متون ترجمه‌ای علوم انسانی» عصر چهارشنبه 6 اسفند با سخنرانی خشایار دیهیمی، کامران فانی و نیره توکلی در محل انتشارات فنی ایران برگزار شد. مدیریت این هم‌اندیشی را فرزانه طاهری بر عهده داشت.