تحلیل سیاق کلام، روشی برای ارزشیابی کیفیت ترجمه

ـ

اثر: لوئی زکوآن[۱]- استادیار گروه زبان انگلیسی، دانشگاه یانشان، چین

ترجمه، تلخیص و تألیف: روح الله عطایی[۲] کارشناس ارشد مطالعات ترجمه، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده زبان­های خارجی واحد تهران مرکزی

چکیده

از سال ۱۹۹۰ به بعد مقولة سیاق کلام با استقبال عمومی نظریه­پردازان مطالعات ترجمه مواجه شد. تحلیل سیاق کلام ریشه در آراء هلیدی و همکاران استرالیایی او دارد. مبنای دستور زبان هلیدی مفهوم مهم نقش است. از نظر ایشان زبان سه فرانقش  عمده دارد که عبارتند از اندیشگانی، بینا فردی و متنی. از آنجایی که عمل ترجمه در بافتار موقعیتی و اجتماعی رخ می‌دهد هلیدی با استفاده از سه متغیر سیاق کلام تحت عناوین موضوع سخن، عاملان سخن  و شیوة بیان سعی دارد تا ترجمه و خاصّه زبان را به بافت اجتماعی پیوند زند. نظریه­پردازان مطالعات ترجمه با پی بردن به ماهّیت اجتماعی و فرهنگی این مدل سعی دارند تا از آن در حل مشکلات فرآیند ترجمه و به خصوص ارزشیابی کیفیت ترجمه مدد گیرند. به همین دلیل زباشناسی نقش­گرای هلیدی و بخصوص نظریّه سیاق کلام وی راهکاری مفید در ارزشیابی و حتی آموزش فرآیند ترجمه است.

ترجمه فمینیستی

ترجمه: فیروزه مهاجر

درک ما از حوزه مطالعات ترجمه در سال‌های اخیر معانی بسیار متنوع تری به خود گرفته و حوزه‌های متفاوتی را فراسوی بعد متنی معمول در بر می‌گیرد. حوزه مطالعات ترجمه در دو دهه گذشته در واقع راه درازی را از حواشی گروه زبان شناسی تا رسیدن به موقعیت محوری امروزی در حوزه مطالعات فرهنگی و نظریه انتقادی طی کرده است. 

آنتونیو سوسا ریبه ییرو ( Antonio Sousa Ribeiro 2004) معتقد است که ترجمه به یک استعاره بنیادی و مسلط زمان ما تبدیل شده و بازتاب عمل ترجمه روی مفاهیمی که ما از چند فرهنگی بودن، هویت و اعمال فرهنگی داریم، پر دامنه‌تر از آن است که تصور می‌شود. 

به اعتقاد او قبلا قضیه را ساده می‌گرفتند: کافی بود معادل‌های مناسب را پیدا کنی و کار تمام بود. اما در 20 سال اخیر ترجمه دستخوش تغییرات زیادی شده است؛ از جمله از زیر سلطه زبان شناسی کاربردی بیرون آمده و به مطالعات فرهنگی رفته و در نهایت به یک‌مفهوم بین رشته‌ای بدل شده‌است. بدیهی است هرچه دامنه وسیع‌تر می‌شود، ممکن است مفهوم پخش‌تر و چند معنایی‌تر شود.

مطالعات ترجمه: فراز و نشیب‌ها

برگرفته از مقدمه کتاب مطالعات ترجمه نوشته سوزان بسنت

ترجمه: روح‌الله عطایی

چکیده 

در دو دهه‌ی اخیر، رشته‌ی مطالعات ترجمه با استقبال فراوان مترجمان، زبان‌شناسان، لغت‌شناسان، فرهنگ‌نگاران و ادیبان رو به رو شده است. از آنجا که یکی از مشکلات اصلی این رشته، در میان دیگر رشته‌های علمی، عدم آشنایی صاحب‌نظران و اهل فن با سیر تاریخی و پشتوانه‌ی علمی آن می‌باشد، در مقدمه‌ی این مقاله سعی شده تا سیر تاریخی مطالعات ترجمه در جهان از آغاز تا به امروز با توجه به منابع موجود ارائه گردد. هرچند زمینه‌های تحقیق در این رشته بسیار متنوع‌اند اما، برای هدفمند ساختن آنها، رویکردهای تحقیق در مطالعات ترجمه از چهار منظر تاریخ ترجمه، ترجمه در فرهنگ مقصد، ترجمه و زبان شناسی و ترجمه و بوطیقا (نظریه و عمل در ترجمه ادبی) و محورهای کلیدی و مورد بحث آنها ارائه گردیده‌اند. در پایان نیز مشکلات ارزیابی ترجمه و نقطه نظرات نقد ترجمه مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

واژگان کلیدی: تاریخ ترجمه، رویکردهای تحقیق، ارزشیابی ترجمه، نقد ترجمه

مقدمه 

برای اولین بار درسال ۱۹۷۶ میلادی آندره لِفِور(Andre Lefevere ) عبارت «مطالعات ترجمه» را در ضمیمه کتاب «گفتاری درباب ادبیات و ترجمه» بکار برد وآن‌ را نام رشته‌ای خواند که با مشکلات و مسائل برخاسته از متن ترجمه شده و توصیف ترجمه‌های مختلف، سر و کار دارد. هدف اصلی لفور، معرفی مطالعات ترجمه به عنوان رشته‌ای خودمحور و مستقل بود. از این رو این رشته نه تنها شاخه‌ای از مطالعات ادبیات تطبیقی به حساب نمی‌آید، بلکه زبانشناسی محض را هم در برنمی‌گیرد. در حقیقت این رشته کلان تقسیم‌بندی خاص خود را دارد. استقبال اخیر از رشته مطالعات ترجمه باعث شگفتی کسانی است که گمان می‌کردند چنین رشته‌ای تنها تحت تاثیر استفاده‌ی گسترده از واژه ترجمه است. با این حال مطالعه‌ی منظم فرآیند ترجمه هنوز امری با نوسان می‌نماید. آنچه که به طورکلی از ترجمه استنباط می‌شود، شامل برگردان متن زبان مبدأ به متن زبان مقصد است بدان‌گونه که اولاً معنای ظاهری دو زبان الزاماً شبیه هم باشد و ثانیاً ساختار زبان مبدأ تا حد امکان حفظ شود. اما نه تا اندازه‌ای که در ساختار زبان مقصد تغییری اساسی ایجاد شود. دراین راستا آموزگار ترجمه، توانش زبان‌شناختی دانشجویانش را از طریق متن ترجمه شده در زبان مقصد ارزیابی می‌کند، اما این ارزیابی از این حد فراتر نمی‌رود. کلیه‌ی فشارهای روانی درطول فرآیند ترجمه، بدلیل درک هرچه بهتر نحو زبان مورد مطالعه و بهره‌مندی از ترجمه به منظور نشان دادن این قدرت درک است.